De verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog moeten worden doorverteld. Romke Visser (61) doet dat elk voorjaar op een boeiende en originele wijze aan groepachters van de basisscholen in Winsum.
Een ochtend meekijken en -luisteren vanaf het zogeheten vrouwenbalkon in de voormalige synagoge aan de Schoolstraat in Winsum.
Romke was deze vrijdagmorgen al om halfacht aanwezig om de voorbereidingen te treffen. Om kwart voor negen wacht hij rustig op een stoeltje op de kinderen van De 9 Wieken. ´Een halfuur van tevoren wil ik klaar zijn, zodat ik tijd genoeg heb als het allemaal wat tegenzit.´
De historicus, ooit gespecialiseerd in het Italiaans fascisme: ´De belangstelling voor de oorlog is erg getriggerd in mijn kinderjaren. Rond 4 mei kwamen altijd de verhalen los bij mij thuis, in Nijmegen. Mijn ouders hadden het een en ander meegemaakt.´
´Mijn fascinatie nam toe toen ik foto´s uit de oorlog zag. Een foto van een stapel doden in een concentratiekamp en de iconische foto die Marius Meyboom in de Hongerwinter maakte van Henkie Holvast, een magere jongen met een lepel.´
Leven in de brouwerij, kinderstemmen. De schoolkinderen zijn met juf Louise gearriveerd. Romke laat ze eerst de buitenkant van de voormalige synagoge zien, met het glazen monument met de namen van alle dertien Joodse inwoners van Winsum die door de Duitsers in Auschwitz zijn vermoord.
Tussen 1879 en 1934 werd gekerkt in het gebouw. ´Om een eredienst te kunnen houden heb je minimaal tien mannen nodig. De Joodse gemeenschap werd op den duur te klein en de synagoge werd opgedoekt.´
Binnen vertelt Romke het trieste verhaal van de Joodse familie De Vries, aan de hand van voorwerpen van hun en zijn voormalige buurman Henk Lijnema, in 2004 op 80-jarige leeftijd overleden.
´Henk is zwaar getraumatiseerd geraakt doordat hij als 18-jarige zijn buurfamilie zag vertrekken naar Westerbork. De familie De Vries woonde in het hoekhuis in de Oosterstraat waar ik jarenlang gewoond heb. Henk heeft nooit een voet over onze drempel durven zetten. We spraken elkaar meestal over de heg.´
Romke bespreekt de geschiedenis van Winsum tussen 1900 en de oorlog. De kinderen krijgen schoolfoto´s uit 1934 en 1937 te zien waar Israël en Sophius, de zoons van Michiel de Vries en Agatha De Vries-van Zuiden, in colbert en met stropdas op staan.
´Ze hebben echt bestaan, het zijn kinderen geweest zoals jullie. Ze gingen gewoon naar school en op schoolreisje. Dat ze er het hele jaar netjes uitzagen, kwam doordat hun ouders een fourniturenwinkel hadden. Door hun kinderen zo te kleden, maakten ze reclame voor hun zaak.´
Uit de leskist haalt Romke een envelop met foto´s. ´Vlak voordat het gezin net als alle andere Joden in Winsum op last van de bezetter hun huis moest verlaten om naar Westerbork te gaan, lieten Michiel en Agatha foto´s, reservesleutels en nog wat spulletjes achter bij hun buren. Waarschijnlijk hadden ze geen vertrouwen in een goede afloop.´
Hun vrees werd bewaarheid. In Westerbork werd het gezin al snel op transport gezet naar Auschwitz. Direct na hun aankomst, op 15 december 1942, werden Michiel (54 jaar), Agatha (56) en Sophius (14) vergast. Israël (16) overkwam datzelfde lot op 28 februari 1943.
De moeder van Henk stuurde een stapel pannenkoeken toen het gezin nog in Westerbork verbleef. ´Henk heeft er altijd enorm spijt van gehad dat hijzelf nooit een kaart gestuurd had naar zijn buren of hen op een andere wijze had ondersteund.´
De opdracht van Romke aan de kinderen is dan ook: schrijf met een ouderwetse kroontjespen een briefkaart aan Israël en Sophius, namens Henk.
´Op 4 mei maken we van al jullie kaarten een tentoonstelling in dit gebouw. Jaarlijks eindigt een van de stille tochten hier met het leggen van bloemen bij het monument. Jullie zijn die avond van harte welkom.´
Als de kaarten klaar zijn, zit de gastles zit erop. De kinderen die ademloos hebben geluisterd, wandelen na het indrukwekkende verhaal terug naar school. Over een halfuur komt de volgende groep, van basisschool De Piramiden.
Een zinvolle les, daar is Romke van overtuigd. ´Ze houden er een indruk van de Tweede Wereldoorlog aan over, daar gaat het uiteindelijk om. Ik krijg geregeld feedback van ouders, aan wie de kinderen het verhaal verteld hebben. Hun ouders weten al veel minder over de oorlog dan mijn eigen generatie.´
Voor ouderen heeft hij in de afgelopen jaren vijf keer zo´n bijeenkomst georganiseerd. Ook die vielen in goede aarde. ´Bij een van de bijeenkomsten was Coby Bansema-de Boer – inmiddels 100 jaar oud – aanwezig. Zij heeft ook naast Henk gewoond. Zij reageerde steeds op wat ik zei, want zij heeft de oorlog natuurlijk heel bewust meegemaakt. Dat gaf een geweldige dynamiek aan die bijeenkomst.´
´Op een bepaald moment vroeg ze mij: Romke, zit die scheur van boven naar beneden nog in jullie achtergevel? Die is als aardbevingsschade erkend, zei ik. Niet terecht, zei Coby lachend, de scheur zat er al sinds het opblazen van De Boog in 1940.´
Romke stopte vier jaar geleden als postbezorger en nam begin deze maand na 12 jaar afscheid als PvdA-Statenlid. Het leverde hem een koninklijke onderscheiding op.
´Ik mis de politiek niet, het was mooi zo. Ik heb er fijne jaren gehad en eruit gehaald wat erin zat. Acht jaar lang was ik plaatsvervangend voorzitter, de vervanger van commissaris van de Koning René Paas. In zo´n rol neem je min of meer al afstand van de partijpolitiek.´
Was hij niet in de politiek actief geweest, dan zou Romke vast binnen nu en vijf jaar een lintje hebben gekregen voor zijn onvermoeibare inspanningen om de oorlogsgeschiedenis van Winsum levend te houden.
Eerder verscheen op mijnhogeland.nl:
Statenlid Romke Visser, de Usain Bolt onder de postbezorgers
mijnhogeland.nl/2018/06/30/r
